Donderdag, April 05, 2012

die ysterkoei moet sweet


Ek kom nou net van die kknk af, my eerste in 8 jaar. Dit het my geinspireer om uiteindelik weer iets te lees waaroor dit die moeite werd is om te skryf. Breyten se saamgebundelde "Ysterkoei Blues", die gedigte tot en met hy tronk toe is in 1975.

Die eerste bundel daaruit, in 1964, was "die ysterkoei moet sweet".

Wat het Verwoerd-era Suid Afrika van hierdie bundel gemaak, wonder ek?

Dit het 'n freaky voorblad van 'n bul met 'n derde oog en 'n onverstaanbare titel. 

En tog

Daar is geen vloekwoorde in ysterkoei nie, geen politiek (behalwe een vae gedig oor die Vietnam oorlog) en geen godsdiens in die gewone sin van die woord nie. Insoverre dit seks aangaan is daar niks eksplisiet en sekerlik niks meer gewaagd as NP van wyk Louw en vele ander Afrikaanse digters voor breyten nie.

In die oorspronklike uitgawe is ysterkoei se opdrag

vir my vriende in tronke met tande

Die nuwe versameling bevat nie meer hierdie opdrag nie. Die hele ding word net opgedra aan breyten se Vietnamese vrou, Hoang Lien.

Dit bestaan uit drie dele

die maer man met die groen trui
kopatlas
die mond is te geheim om pyn nie te voel nie

"die maer man met die groen trui" is breyten se classic beskrywing van homself.

Die gedigte is alles oor 
  • hoe wonderlik hierdie oomblik is, en
  • vrees vir die onafwendbare einde daarvan
Die klassieke, skitterende breyten is die digter van die oomblik-waarin-jy-is. Een na die ander val die gedigte dan om en stort hulle binnegoed uit. Dis jammer, maar dit is seker maar die yin en die yang van dit alles - hierdie oomblik is so kosbaar omdat dit so vervlietend is.

Dis verstommend, keer na keer, hoe hy hier "oomblik" verwoord.

gelukkig soos 'n dag langs die see in die son
geen ambisies meer nie
afskeid en ontmoet is om't ewe
24 jaar oud en gesond en tevrede ek eet
en ek slaap en my vrou kry orgasmes

maar dan kom "die verval van lyf en drome"

breyten is ontsettend bewus van sy lewende liggaam, sy gesondheid en hoe dit een is met sy drome en gemoedsgees. (dit van 'n outjie in sy vroee 20s)

twee gewasse het my breinbol voortgebring
een is vrees vir alles twee is lus om te bly leef

Die twee egos in hierdie deel van die boek is die gesonde happy breyten, gevolg deur verskrikte-breyten & klein mini-horror stories van vernietiging

Dan kom die gekheid soos 'n gewapende man, eensklaps
en die mure runnik, die stoele grom
die burgers het hol deurskynende koppe, vuurtorings van glas
die honde dra brille, klanke word vlermuise 
...

Dis maklik om te sê "relax dude", maar dis hierdie vrees wat die digter instaat stel tot die pragtige visies van goedheid in die allerdaagse.

Daar is 'n gedig opgedra aan die skrywer Rober Walser, wat 27 jaar, tot sy dood, vrywillig in 'n malhuis gewoon het.

waar skuifelende mensdinge die neusgate
uithol op soek na siele met hoede
                             of die
lekkerkry van bloed

siele met hoede - how cool is that! Malmense opsoek na Gewone mense - die wat aanhou probeer en die klere van beskawing dra.

Een van my gunsteling gedigte is verslag. Dit gaan oor die inneem van alles, en die wete dat al die mooi uiteindelik vergeet sal word.

ek het hane hoor kraai en
die roep van treine en stemme in my
bed en gode op die dak en ek het
drake gesien in dieretuine en die baarde
van vriende en ek het die son geruik.
sneeu in die winter en druiwe in die somer
maar ek onthou nie meer veel daarvan nie
....

kopatlas. ek weet nie eintlik wat om hiervan te maak nie. Dis die breyten wat metafore na metafore uitryg, maar sonder die erns om iets dringends te sê.

Ek dink dit gaan oor refleksie en meditasie, maar ek stel nie regtig belang in sy kop se binnegoed nie.

Daar is twee pragtige, eenvoudige gedigte oor die boeddha en nirvana en mooi beelde oor stilte en nag ("wanneer slegs die horlosies leef"), andersins het dit my verby gegaan.

die mond is te geheim om pyn nie te voel nie. Hier is die ander groot breyten - die skrywer van liefdesgedigte. Hier is al die inspirasie weer terug, nou dat dit in diens van iets staan.

vir jou offer ek hierdie hande vol lug. neem
eet        drink       leef

Daar is die skitterende gedig ek wag in my hart, oor verlange

ek luister asemloos vir jou voeteval
(waar dool jy tussen skaterende wolwe)

en pragtige beelde, oral, van liefde en heiligheid

o geliefde, 
trek jou skoene van jou voete af want jy staan
op heilige grond

en

maak toe jou oe
maak oop jou oe
die aarde draai so stadig

'n Paar jaar terug het ek NP van wyk Louw se gedigte gelees en was heeltyd geirriteer deur die herhaling van dieselfde woorde oor en oor - God, skoon, diep, vreugde, sin, ens ens. Ek onthou dat ek gedink het "dank vader vir breyten", wat 'n einde aan dit alles gesit het.

Maar nou besef ek - hy het nie regtig nie. breyten self herwin sy woorde en beelde oor en oor - vrugte en bloeisels en bome, son, voels, bloed, nag. Maar dis anders - dis die mens en die aarde. God is nie hier teenwoordig nie, dat pyn bestaan is onnodig, Heer, daar is feitlik geen moraliteit nie, net: geniet die oomblik en die liefde, want dis kort en kosbaar. 

3 opmerkings :

  1. Ek het die ysterkoei op my boekrak en jy inspireer my om hom weer nader te trek. Jou blog is great - lekker om te lees.

    AntwoordVee uit
  2. Sjoe! Ek is mal oor jou blog!

    (Soos dit vir my klink sal ek vreeslik jaloers wees op jou boekrak!)

    AntwoordVee uit