Joernaal van Jorik

Uit die 2de Wereldoorlog het twee bekende Afrikaanse politieke fantasie-raaisels in digkuns gekom.

Van Wyk Louw se beroemde Raka en DJ Opperman se Joernaal van Jorik.

Albei is profeties en tog baie bedeesd oor wat hulle probeer voorspel.

Joernaal van Jorik is die storie van 'n Soviet spioen (Jorik) wat na Kaapstad gestuur word as 'n diep-ondergrondse agent, waar hy ver van alle hulp op sy eie aangaan.

Toe ek dit die eerste keer gelees het in die 80s was ek aangegryp deur die begin en die einde: die wegreis uit 'n bekende wereld die donkerte in.

Die teks is vandag 2014 - 1949 = 65 jaar oud en ek het gewonder hoe relevant dit nog is.

My reaksie was min of meer die dieselfde vandag as toe. Die lekkerste deel daarvan is die vertrek uit die Soviet Unie met 'n duikboot

Waar warrelwinde uit naghemels maal
en waaireëns oor die see uitsak, verlig
die magnesiumdraad van 'n weerligstraal
'n duikboot wat soos die aarde verdig
uit die baaierd beweeg. 

Dis die eerste woorde, en die hele begin is soos die lansering van 'n vuurpyl na die maan. Jorik is intens bewus van sy weerloosheid onder water.

Sy gebed

Gee U genade, laat ons vaar in U naam
En geen rif of magnetiese myn
Ons ruk uit die waters, soos 'n miskraam 
Op die bodem verfrommel tot slym...

Later herhaal Jorik hierdie woorde deur die loop van sy loopbaan in Suid-Afrika: sy lewe is onderwater, totaal vervreemd van sy omgewing, soos 'n vis-uit-water... mag geen rif of magnetiese myn...

Hy roei uit die duikboot met 'n bootjie na Suid Afrika

Later, toe hoor hy dit eers: soos 'n bees
wat in pyn lê en bulk, roep die mishoring
afgebroke, eentonig en hees
oor die waters, die stad met sy torings

en dakke en langs die lampe van 'n straat
langs die busse en motors het hy klein,
soos enige man met koffer en kaart,
tussen die mis en die mense verdwyn.

Jorik word deel van die Afrikaner stryd (gloeiende Afrikaner propaganda)

Hy was met ons die nag by Bloedrivier
toe lang sweepstokke met lanterns swaai,
Hy was ons eerste lig oor die visier
toe die kruitdamp oor Amajuba waai

[Hy is God, by the way]

Maar dit word 1948 en die Nasionale Party is aan bewind. Die onderdruktes het met staal en stoom 'n Republiek gedroom.

Watter stryd nou?

Wys op die naderende storm
Tussen die kruis, die Hamer en die Sekel,
En hoe ons Swartes die voorhoede vorm

Maar Jorik "verkoop uit" en word hy 'n doellose politieke joernalis wat wag vir iemand om hom te kom haal.

Gee elke dag 'n mooi nooi en 'n moord
En stoot die sirkulasiesyfers op

Hy wonder soms of hy werklik 'n vaderland gehad het,

Dit klink so alles na 'n jeugverhaal
Mens vergeet in die kryg die doel en verband

Maar sy verlede haal hom uiteindelik in, soos dit sal. Hy sien in die mis twee vae-bekende mense.

Toe flits daar meteens 'n glas-nikkel-spuit
in Dabor se hand, en met 'n geknyp
voel Jorik die lang skerp naald in sy huid,
en dit duisel... dit duisel... en gryp

maar die stad en die wereld kantel in mis.
En drie manne die stap gejas en gehaak,
soos enige drie as een duiselig is
en die reis nog ver voor die donker sak.

Die mishoring word stiller. 'n Klokboei klink
oor die see, skommel en lui; en later
met skommel en lui, stamp teen 'n rots... bars... sink
Dan net die mis en die water... die water