Die Nibelungen

Margarete Schön as Kriemhild

Op 22 Mei is dit die tweehonderdste verjaarsdag van die komponis Richard Wagner. Daar sal waarskynlik allerhande huldeblyke en klaagliedere oor hierdie monster-genie - vernietiger en herskepper van die kunste - wees.

Dat een mens die kunsvorm van sy dag (Italiaanse opera) so fataal kon knak; digkuns, musiek, gemeenskap, geskiedenis en mite alles verenig, 'n nuwe taal vir kuns vestig; 'n koning as sy persoonlike slaaf hou wat 'n dorp in sy eer laat bou waarheen die royalty van Europa moes reis om hulde te bring - dit alles was ongekend.

Wagner het geen moraliteit bepleit nie, geen jammerkry - alles was drang en vervulling.

For mine own good all causes shall give way, sê Macbeth.

Nog nooit tevore of daarna het 'n kunstenaar soveel mag en invloed gedra nie. 

Was dit 'n goeie of slegte ding?

Die ironie was dat, ten spyte van die Mahlers en die Richard Strausse wat gevolg het, daar nooit 'n tweede Wagner in opera was nie.

Wagner was 'n idee te groot vir opera - dit was 'n visie: dat kuns nog beter kan wees, nog meer kan vermag as tevore. Dat die verlede klein is in vergelyking met die toekoms en die grense nog verder verskuif kan word.

Die idee van Wagner het begin in “musiekdrama”, maar oorgespoel deur kuns en filosofie, veral na die nuwe film-medium - waar 'n hele nuwe dimensie bygekom het.

Wagner het vir 20 jaar gewerk aan ‘n toonsetting van Die Nibelungenlied, ‘n 13de eeuse epiese gedig. Ek het al tevore geskryf oor sy eindproduk - Der Ring Des Nibelungen.

Maar hierdie blog inskrywing gaan nie oor Wagner nie.

Wat min mense weet is dat man & vrou filmspan Fritz Lang en Thea von Harbou dieselfde materiaal in een van die grootste flieks ooit gemaak het.

In die pynlike jare direk na die Eerste Wereldoorlog het Lang en Harbou iets gesoek wat die verpletterde Duitsers ‘n gevoel van oorsprong kon gee.

Hul massiewe 5 uur silent movie het in die 1920s in twee dele verskyn. Die eerste deel – Siegfried – hanteer min of meer dieselfde storie as Wagner se Siegfried en Götterdämmerung. Dit het ‘n ongekende, visueel epiese skaal van begin tot einde.

Die onverskrokke Siegfried reis na die land van die Nibelungen vir Kriemhilde, maar voor hy haar kan kry moet hy haar broer - Koning Gunther - help om die meisie van sy drome te wen: Brunnhilde. Hulle kry dit wettiglik reg deur Hercules-tipe uitdagings te slaag, maar Brunnhilde weier in elkgeval om Gunther in haar bed toe te laat.

In desperasie vir Kriemhilde word Siegfried ‘n gat in die kop gepraat om “die saak nie half-klaar te los nie” – ‘n eufimisme om Brunnhilde namens die hulpelose Gunther te verkrag.

Dis ‘n fatale fout wat vinnig buite beheer raak – almal draai teen Siegfried wanner Brunnhilde op ‘n hongerstaking gaan totdat iemand haar eer wreek en Siegfried vir haar vermoor.

Maar bloed sal bloed – die tweede deel is Kriemhilde se Wraak.

In hierdie deel kom Siegfried se weduwee, Kriemhilde (Wagner noem haar Guthrune) uit die skaduwee – trou met Attila die Hun (as ‘n taktiese skuif) en beplan van daar wraak op die hele Nibelungen ras – insluitende haar broer, Koning Gunther.

Siegfried is vermoor in lente tussen die blomme. In die winter gaan Kriemhilde terug na presies dieselfde plek en grawe deur die sneeu na die grond onder. Sy sweer om hierdie grond – met Siegfried se bloed – in ‘n lap te bewaar totdat sy dit kan dek in die bloed van haar vyande.

And she’s not kidding.Die hele laaste uur van hierdie saga is ‘n siege waar die Nibelungen hulleself met groot dapperheid teen vlaag na vlaag aanvalle van die Huns verdedig. Met haar broers vasgekeer in Attila se paleis brand sy uiteindelik die hele plek af. 

Wanneer ‘n bystaander na haar stap en pleit

“Is jy nie ‘n mens nie, Kriemhilde?”

Antwoord sy: 

“Nee, ek het gesterf toe Siegfried gesterf het.”.

Die doodstransformasie van Siegfried en die vorming van Kriemhilde se woede en wraak. Dit vorm die oorgang van deel 1 na deel 2

'night Mother

Jjjjjo! Hierdie fliek het my hart gebreek.

Dit is 'n eenvoudige twee-mens teater-stuk uit die 80s - 'n ma en dogter wat woon in dieselfde huis.

Een aand, sommer in die verbygaan, beken die dogter Jessie dat sy besluit het om haar lewe te beeindig - dieselfde aand nog.

Die horror daarvan is in die stadige insinking dat wat soos 'n grap klink werklik gaan gebeur.

Dit is soos die twee houtkappers uit Sometimes a Great Notion wat vasval onder 'n boomtak in 'n rivier en (net vir die grap) wonder hoe hoog die watervlak gaan styg voordat iemand kom help - en dan later besef dat daar niemand is nie: hulle gaan verdrink.

Die ma, Thelma, probeer alles onder die son om haar dogter van haarself te red - maar hoe?

Die ou vrou bel haar seun om te kom help, maar Jesse dreig om onmiddelik selfmoord te pleeg.

He is not invited, sê sy.

Just me, sê haar ma bitter.

Yes, this is private.

Maar as dit privaat is, waarom dit dan so voor die tyd aankondig? Waarom haar ma hierdeur sit?

Haar antwoord is: sou jy verkies het dat ek nooit iets gesê het nie?

Jesse het 'n lang lys instruksies waarna haar stomgeslaande ma moet luister: Nadat sy dood is, wie om te bel, wat om te sê, wie haar kamer moet oorneem. Dis soos om te kyk na 'n trein crash in slo-mo, met niks wat jy daaraan kan doen nie.

Hoe bereik een mens 'n ander? Met watter woorde?

Of is dit alles net 'n speel vir aandag?

Die fliek weergawe het twee heeltemal teenoorgestelde mense - die warm, versmorende Anne Bancroft en die koue, onderdrukte Sissy Spacek.

Jesse, you're my child! sê die verslae ma.

No, mama - I'm what became of your child.

Dis maar waar van ons almal.

Not for the faint-hearted.

Leap of Faith

20 jaar gelede het daar 'n fliek verskyn met die naam "Leap of Faith".

Steve Martin het die rol gespeel van 'n con-artist evangelis (Jonas Nightingale) wat met sy sirkus-agtige troupe uit nêrens verskyn en in die loop van 'n paar aande 'n klein, bankrot dorpie in Amerika nog meer bankrok maak deur voor te gee dat hy deur die Here spreek en geloofsgenesing doen.

Soos feitlik alle flieks wat sinies spottend oor Godsdiens is, was dit ‘n mislukking by die loket en het vinnig verdwyn.

En tog, deur die jare het Steve Martin se vertolking my bygebly as waarskynlik een van die 4 of 5 grootstes wat ek ooit in ‘n fliek gesien het.

Dit het ‘n verbasende, anti-klimaktiese einde gehad en ek onthou hoedat ek uit die teater geloop en gedink het – hierdie is ‘n fliek waarvoor ‘n sequel gemaak moet word. What’s past is prologue, het Shakespeare gesê – en ek wou die verdere verloop van hierdie man meeleef.

Daar was nooit ‘n sequel nie, maar in 2006 het Alan Menkin, komponis van “Beauty and the Beast”, “Little Shop of Horrors” etc aangekondig dat hy 'n musical daarvan gemaak het. Vir die laaste vier jaar sukkel hulle om hierdie show op die planke te kry – verlede jaar het dit uiteindelik geopen op Broadway, tot lou-warm, gemengde sukses. En tog byt die skeppers vas aan hulle materiaal.

Die misterie van geloof.

In die fliek speel Steve Martin ‘n brutale man wat nie vir ‘n oomblik  glo wat hy sê nie, maar met alle geloof in sy vermoë om ander daarin te laat glo.

Wanneer hy deur die armsalige dorpie in sy bakkie ry roep hy uit

A town this deep in the crapper has nowhere to turn but GOD!

Elke gesprek wat hy voer is vir ‘n gehoor – of daar een is of nie. Wanneer iemand hom ‘n fake noem stem hy dadelik saam – en gaan dood eenvoudig voort.

Om sy show te laat werk is dit nodig dat werklik liggaamlik gebrekkige mense nie toegang tot die verhoog moet kry nie. ‘n Deel van die storie gaan oor die proses van manipulasie waarmee net die regte mense deurgelaat word en die predikant voor die tyd weet (met binne-oor gehoorstukke) wat brand in elke boesem, sodat hy net die regte ding vir elke mens kan sê.

Maar dan – in die dorpie woon Lolita Davidovich en haar seun – Boyd - ‘n kreupel wat deur ‘n dronk trokbestuurder raakgery is.

Jonas wil dadelik seker maak dat die seun geen verwagtings het nie. In een van die kragtigste tonele luister hy hoedat Boyd getuig dat hy weer sal stap “as dit God se wil is”. Jonas antwoord

Listen kid – every one is a loser some time, the point is not to act like one.

En dan, op die laaste aand, ten spyte van al die obstruksies kry die einste Boyd dit reg om ‘n pad te maak tot op Jonas se verhoog.

Daar gebeur ‘n wonderwerk – die seun word voor almal se oë genees, en loop.

En wat doen hierdie wonderwerk aan die predikant - dis soos 'n dolk deur sy hart. Hy voel soos 'n dief wat betrap is.

Die oorstelpte, geneesde kind wil dadelik die kerk groep join, en vir hom getuig. 

Jonas self was ‘n orphan wat as 4 jarige deur sy ma op ‘n straathoek gelos is. Hy belowe (soos sy ma) om Boyd die volgende oggend voor die kafeteria te ontmoet, maar verdwyn dieselfde nag nog, soos ‘n rot in die nag. 

Hy gaan staan langs die pad en kry ‘n lift saam met ‘n trucker - en los alles agter: sy kerk, sy mense, sy wonderwerk, sy geld.

En wanneer hy uit die dorpie ry, sien hy hoedat die gebede van die mense waar word – dit begin reën.

Daar is een sekwens waar Jonas se handlanger ‘n gewone “out-of-town” ouma voorkeer wanneer sy in die tent instap en vir haar ‘n plek in die eerste ry gee – in ‘n rolstoel.

Later, in die hitte van die oomblik, stoot hulle haar op die verhoog en Jonas vra vir haar om op te staan. Sy staan op en die gehoor snak na hulle asem – ‘n wonderwerk!

Dis ‘n wonderwerk inderdaad – om te kan stap. Om te kan asemhaal. Om te kan sien. Om liefde te hê.

Dis ‘n wonderwerk vandag - of jy dit gister kon doen, of nie.

Al wat nodig is is om ons daaraan te herinner.

Haar naam is Xazama

Dit het my opgeval tydens hierdie jaar se KKNK hoe musiek produksies verander het. Een na die ander Afrikaanse kunstenaar sing met backing tracks, maar ook met keyboards en kitaar op die verhoog.

Hoekom nie al die instrumente nie? Ek neem aan dis te duur.

Maar hoekom dan nie net sanger alleen, kareoke styl nie? Ek neem aan dis te obviously fake.

Wil gehore regtig hierdie tussenwereld hê - half lewendig, half opname? Blykbaar wel.

Ek het die ander aand 'n show gaan kyk met die naam "Haar naam is Xazama".

Die hele ding het my getref soos 'n koue emmer water - want hier was 'n herinnering van waar alles vandaan kom.

'n Groep van sewe amateurs, met geen geld, geen promosie, geen stelle, geen beligting, geen opleiding, geen krag, geen amplifiers, geen celebrities.

Niks: net twee akoestiese kitare (weggesteek agter 'n gordyn) en hul entoesiasme en hongerte om te sing en te dans en 'n storie te vertel - 'n eenvoudige storie van 'n slawe swerwer wat 'n meisie sien en verloor en soek.

Dit werk, dis roerend - omdat dit so sonder alle trapping is - en dis Afrikaans.

Dis mos waaroor dit alles gaan.

As jy nog op Oudtshoorn is, gaan kyk dit terwyl dit wys.