Albert Einstein het in 1915 met die algemene relatiwiteitsteorie te voorskyn gekom: dat die 4 dimensies van tydruimte "buig" in die teenwoordigheid van swaartekrag.
Die hele ding het 'n obskure teorie gebly tot die sonsverduistering van 29 Mei 1919.
Sir Arthur Eddington het gereis na die eiland Principe, van waar die hele son vir 6 kosbare minute agter die maan sou verdwyn en die hemel verdonker.
In hierdie paar minute kon Eddison die posisie van die sterre agter die son fotografeer en Einstein se voorspelling bevestig dat lig-bane buig wanneer dit verby die son se swaartekrag beweeg.
Die nuus was 'n sensasie en het Einstein oornag 'n superster gemaak.
Daar was ook 'n heel ander oomblik-van-insig uit die hele Eddison ekspidisie: die jong Karl Popper, wat die nuus met oorgang gevolg het, het skielik besef dat verkeerdbewysbaarheid (falsifiability) aan die hart van wetenskap lê.
In sy boek "The Logic of Scientific Discovery" het Popper geskryf dat wetenskaplikes nie behoort te soek vir getuienis wat hul teoriee staaf nie, maar juis vir getuienis wat hul teoriee verkeerd kan bewys.
Dit is hierdie bereidheid om 'n teorie aan 'n publieke toets te onderwerp wat dit wetenskap maak.
In die vroeë 20ste eeu was omtrent alles "wetenskap" - nuwe dinge soos Freud se psigoanalise, volkekunde, staatsleer en ekonomie. Maar hoe sou mens die wetenskap van die pseudo-wetenskap onderskei?
Popper het die voorbeeld van psigoanalise geneem as 'n vakgebied wat hulle in geen vorm aan 'n toets wou onderwerp nie. Freud se teorie oor drome was dat dit die onderbewuste se wensvervulling was.
Wat dan van nagmerries?
In die "Interpretation of Dreams" erken Freud vroeg al dat dit 'n klaarblyklike kontradiksie van sy teorie is (wie wil wens vir 'n nagmerrie?), maar stel die bespreking daarvan telkens uit, tot aan die einde van die boek. Dan sê hy skielik dat "anxiety dreams" 'n anxiety probleem is, nie 'n droom-interpretasie probleem nie.
?
Daar is geen voorbeeld van menslike handeling wat vir Freud onverklaarbaar is nie. Alles kan op een of ander manier aan iets arbitrer en ontoetsbaar toegeskryf word.
Of, wanneer dit jou pas: sometimes a cigar is just a cigar.
Maar Freud was small potatoes teen die groot pseudo-wetenskappe wat oppad was om die wereld te verswelg - Nazisme en Kommunisme.
Popper het "The Open Society and Its Enemies" tydens die 2de Wereldoorlog, in wanhoop geskryf.
Daarin probeer hy ontrafel hoe die mensdom so verstrik geraak het in sulke verkeerde en vernietigende ideologiee.
Die boek is 'n woedende aanval op drie van die groot Westerste filosowe: die eerste deel van die boek hanteer Plato en die tweede deel Hegel en Marx.
Ek het hierdie boek 25 jaar gelede, heel toevallig, uit 'n boekrak in die Universiteitsbiblioteek getrek, begin lees, en ek moet erken: dit was een van die belangrikste en blywende boeke wat ek ooit gelees het.
Popper stel die vraag - wat beteken die geskiedenis? Wat kan ons leer uit die geskiedenis?
Sy argument is - Plato het vir die wereld die oorspronklike mite geskep dat 'n groep mense (bv die Afrikaners, Black Consciousness, wat ook al) 'n oorsprong, 'n roeping en 'n gesamentlike lot deel. Hierdie oorsprong en lot word gesoek en gevind deur die studie van die werking van geskiedenis.
Daarmee saam het Plato, in sy Republiek, die eerste Utopia daargestel: hoe behoort die perfekte republiek ge-organiseer te word, en wie moet regeer?
Plato sê "die filosoof koning" (hint - ek). Marx sê "die proletariaat".
Popper sê "Wie moet regeer?" is die verkeerde vraag. Die regte vraag is "Hoe kan ons misregering beheer en tot 'n minimum hou?".
Die probleem is dat, wanneer die Utopiese projek eers gevorm is (bv Nazisme, Kommunisme), geskiedenis, net soos Freud se psigo-analise, misbruik word om die program te pas, en niks (geen historiese of eietydse feit) die voor-opgestelde teorie kan contradict nie.
Die vraag is nie "Hoe moet die wereld lyk nie?", maar "Dis soos die wereld vandag lyk - hoe kan ons dit 'n bietjie beter maak?".
Popper noem dit "piecemeal social engineering" eerder as "utopian social engineering".
Net soos wat wetenskap vorder deur "trial and error" - probeer en leer - so stel Popper voor moet ons die samelewing verbeter - deur te probeer en te leer.
Aanvaar dat ons NIE weet hoe die wereld ten volle werk nie, en aanvaar dat geskiedenis geen ingeboude rigting neem nie. Probeer klein eksperimente in die geleidelike verbetering van die wereld se lot. As dit werk - wonderlik. Maar miskien werk dit nie, miskien is daar gevolge waaraan niemand kon dink nie. Dan probeer ons weer, met iets anders.
Popper het geglo dat niks te klein is om te probeer nie. Kommuniste het veel gemaak van die feit dat feitlik alle Amerikaanse kongreslede miljoeners is - demokrasie in Amerika is 'n rykmans sport. Popper sê - "Ja, maar doen iets klein en konkreet daaraan - stel 'n beperking op die hoeveelheid geld wat in kampanjes gebruik kan word". Dit werk nie, probeer die volgende ding.
Maar moet nooit ophou nie. En moet nooit sê - net die rewolusie sal eendag alles regstel nie. Want dit sal nie.
Dit is die pleidooi vir die "Oop Samelewing" - nie 'n kapitalistiese of sosialistiese samelewing nie, maar 'n samelewing wat tolerant is omdat dit begin met die vertrekpunt dat ons NIE die antwoorde het nie. Dat wat vandag werk miskien nie more sal werk nie.
En - dat geskiedenis GEEN BETEKENIS het nie. Geskiedenis is nie onafwendbaar nie; nie besig om ons "in 'n rigting te forseer nie", maak nie saak hoe veel dit so voel nie. Daar is geen lot wat vir ons wag nie. Geskiedenis is net die som totaal van miljoene indiwiduele dade.
Tolstoy, in "War and Peace", noem die voorbeeld van die peasant wat deur die Franse generaal geklap is toe hy te stadig was om te antwoord oor die pad wat die Franse weermag moes volg. In stille woede het hy die lang pad vir die Franse verduidelik, en daarmee net so 'n belangrike deel aan die geskiedenis van Europa gehad as Napoleon of die Tzar.
Daar was in Popper se tyd 'n wye gevoel dat demokrasie 'n onmoontlik idiaal is omdat dit tolerant moet wees teenoor intolerante dinge, wat dit van binne sal vernietig. Popper het hierdie vrees erken, maar geglo (en hy sê dit in die boek) dat die drang na vryheid en oopheid ook, soos 'n kanker binne tyranniee bly bestaan, en altyd sal bly uitbars.
Ek het Open Society in 1985 gelees - die jaar van Suid Afrika se eerste noodtoestand - en gewonder...
En tien jaar later was die wereld onderstebo: Nelson Mandela die President van Suid Afrika, en Kommunisme verby.
